Ninh Thuận là tỉnh có vị trí quan trọng trên giao điểm nối liền ba vùng kinh tế trọng điểm trong khu vực duyên hải Nam Trung Bộ, là địa phương lưu giữ nhiều giá trị di sản văn hóa đặc sắc được hình thành trên cơ sở 33 tộc người cùng chung sống. Bài viết này nhằm cung cấp một cái nhìn khái quát về hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa tại tỉnh Ninh Thuận từ khía cạnh quản lý nhà nước. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra những giải pháp để bảo vệ và phát huy những giá trị di sản văn hóa này trong tương lai.
Di tích Quốc gia đặc biệt tháp Po Klong Garai (phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang - Tháp Chàm) - Ảnh: prtc.ninhthuan.gov.vn
1. Ninh Thuận - miền đất hội tụ những giá trị khác biệt
Là vùng đất có những nét đặc thù về điều kiện tự nhiên, tỉnh Ninh Thuận có hình dạng giống như một hình bình hành, hai góc nhọn ở về phía Tây - Bắc và Đông - Nam của tỉnh. Địa thế ba mặt Bắc, Tây, Nam là các dãy núi cao bao bọc; hai đầu Bắc và Nam có hai dãy núi cao lan ra sát biển tạo nên địa hình lòng chảo. Quanh năm khí hậu khô và nóng. Nét đặc thù điều kiện tự nhiên của Ninh Thuận được ví là “vùng sa thảo độc nhất Đông Nam Á Châu” (1) đã tạo nên cho Ninh Thuận những nét riêng biệt về lịch sử, văn hóa.
Địa bàn tỉnh Ninh Thuận có 33 tộc người sinh sống, như: Kinh, Raglai, Chăm, Churu, K’ho, Hoa... Sự đa dạng tộc người tạo nên sự đa dạng văn hóa. Ninh Thuận đang lưu giữ một hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú như cụm di tích đền tháp Chăm Pô Klong Garai, Hòa Lai, Po Ramé, lễ hội Katê, Ramưwan, nghệ thuật làm gốm truyền thống, dệt thổ cẩm; lễ Bỏ mả với nghệ thuật trình diễn Mã La của người Raglai; lễ hội Cầu ngư của ngư dân người Kinh vùng ven biển; cụm lễ hội đầu năm người Chăm; lễ Ăn mừng lúa mới của người Raglai… cùng với ẩm thực đặc trưng như bánh căn, bánh xèo, bánh canh chả cá, cơm gà, thịt cừu, thịt dê...
Trong lịch sử, địa giới hành chính và tên gọi vùng đất Ninh Thuận có nhiều lần thay đổi do đặc điểm chính trị, xã hội của mỗi thời kỳ. Theo các tư liệu khảo cổ đã chứng minh, vùng đất này từng là một phần của cư dân Sa Huỳnh, có thời kỳ là một bộ phận của xứ Panduranga ở phía Nam vương quốc cổ Chămpa. Những cư dân Việt đầu tiên vào đến vùng đất Panduranga này là thời kỳ sau khi chúa Nguyễn Phúc Tần (1648-1678) mở đất đến sông Phan Rang. Đa số những cư dân người Việt vào Ninh Thuận trước nhất là cư dân Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh và Quảng Bình. Đến cuối TK XVII, đầu TK XVIII là cư dân Nam, Ngãi, Bình, Phú vào khai khẩn đất hoang, tìm chốn an cư, lập nên những làng, xã đầu tiên ở Ninh Thuận.
Hiện nay, Ninh Thuận đang hội tụ các điều kiện cho sự phát triển mới và đầy triển vọng: vùng đất có biển, đồng bằng và miền núi; nằm giao với các trục giao thông chiến lược (quốc lộ 1A, đường cao tốc Bắc - Nam, quốc lộ 27, đường sắt Bắc - Nam, đường thủy); nằm trong khu vực các tỉnh ven biển miền Trung đang khởi sắc; ở gần Tây Nguyên - vùng có tiềm năng kinh tế lớn và gần miền Đông Nam Bộ - vùng kinh tế trọng điểm phát triển năng động của khu vực phía Nam; cùng với đó, Cảng Hàng không Thành Sơn được đưa vào danh mục Quy hoạch hệ thống cảng hàng không, sân bay toàn quốc thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (2); Cảng biển tổng hợp Cà Ná hướng đến trở thành trung tâm logistics. Với bờ biển dài 105km, vùng lãnh hải rộng lớn và nằm trong vùng nước trồi, Ninh Thuận có nhiều vịnh, bãi biển đẹp và danh lam thắng cảnh. Từ những giá trị khác biệt đó, Ninh Thuận đang nắm bắt cơ hội, biến cái bất lợi thành lợi thế, nhằm hiện thực hóa mục tiêu, tầm nhìn khát vọng đến năm 2050, Ninh Thuận trở thành tỉnh phát triển toàn diện, nhanh và bền vững, có nền kinh tế đa dạng và thịnh vượng (3).
2. Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa ở tỉnh Ninh Thuận
Đến nay, trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận có 239 di sản văn hóa, di tích lịch sử, thắng cảnh được ghi danh và xếp hạng. Tính đến năm 2024, Ninh Thuận lưu giữ 2 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh, đó là nghệ thuật làm gốm của người Chăm và nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ; 2 di tích quốc gia đặc biệt (tháp Hòa Lai và tháp Pô Klong Garai); 4 hiện vật được là bảo vật quốc gia (bia Hòa Lai, phù điêu Vua Pô Rômê, bia Phước Thiện, tượng thờ Vua Pô Klong Garai)...
Xác định công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên của cả hệ thống chính trị; ngày 15-6-2016, Tỉnh ủy Ninh Thuận ban hành Chỉ thị số 14-CT/TU về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể trên địa bàn tỉnh.
Ngày 5-12-2016, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 507/QĐ-UBND về việc phân cấp trực tiếp quản lý, bảo vệ, tu bổ, phục hồi và phát huy các giá trị di tích lịch sử, văn hóa và danh lam, thắng cảnh; di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận. Đồng thời, tỉnh đã ban hành Quy chế quản lý, bảo vệ, tu bổ, phục hồi và phát huy các giá trị di tích lịch sử, văn hóa và danh lam, thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận và nhiều văn bản quy phạm pháp luật, văn bản chỉ đạo điều hành của các cấp trong công tác quản lý và bảo tồn di sản văn hóa.
Đề án phát triển du lịch Ninh Thuận giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn đến năm 2030 khẳng định mục tiêu phát triển văn hóa du lịch tỉnh Ninh Thuận mang tính đặc thù, văn minh, thân thiện, an toàn gắn với bảo tồn văn hóa truyền thống và đa dạng sinh học (4). Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Ninh Thuận lần thứ XIV, nhiệm kỳ 2020-2025 tiếp tục khẳng định: “Xây dựng con người Ninh Thuận phát triển toàn diện, có đạo đức, nhân cách, lối sống đẹp; phát huy ý chí, khát vọng phát triển trong thời kỳ mới. Giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa lịch sử, truyền thống, các nhân tố tích cực trong văn hóa tôn giáo, tín ngưỡng, nhất là văn hóa Raglai, Chăm” (5).
Chỉ thị số 34 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Ninh Thuận đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đã đề ra một cách toàn diện về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Ninh Thuận; trong đó: “Tập trung đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động văn hóa. Huy động sức mạnh của toàn xã hội nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị truyền thống văn hóa của cộng đồng các dân tộc trong tỉnh, khích lệ sáng tạo các giá trị văn hóa mới, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, làm giàu văn hóa quê hương. Tăng cường tổ chức, đăng cai các hoạt động (sự kiện) văn hóa, thể thao và du lịch với quy mô quốc gia và quốc tế; phát huy các di sản văn hóa đã được UNESCO vinh danh, góp phần quảng bá hình ảnh và con người Ninh Thuận” (6).
Trong Quy hoạch tỉnh Ninh Thuận thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đã đề ra phương hướng phát triển lĩnh vực văn hóa: “Xây dựng nền văn hóa phát triển toàn diện gắn với mục tiêu phát triển con người, có nét đặc sắc riêng, bảo tồn truyền thống tộc người Raglai, Chăm...; phát triển du lịch bền vững gắn với bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa. Tập trung xây dựng, từng bước hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao phục vụ đời sống Nhân dân” (7).
Thực tiễn trong những năm qua, tỉnh Ninh Thuận tập trung các nguồn lực để đầu tư, tôn tạo, tu bổ hệ thống các di tích, đảm bảo các hạng mục công trình tu bổ, tôn tạo tuân thủ nghiêm các quy định của pháp luật về di sản; đảm bảo giữ gìn tối đa không gian, cảnh quan và các yếu tố gốc cấu thành di tích; các phương án tu bổ, tôn tạo đều được tham vấn ý kiến cơ quan, đơn vị, địa phương liên quan theo đúng quy định và có ý kiến của Bộ VHTTDL. Tỉnh đã khảo sát, thống kê, sưu tầm thư tịch cổ Chăm tại các làng Chăm trong tỉnh; phối hợp với Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II số hóa tài liệu các di sản; xây dựng hồ sơ xếp hạng di tích, tạo cơ sở pháp lý cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Từ năm 2016 đến năm 2023, toàn tỉnh đã đầu tư 34.073.700.000 đồng để trùng tu, sửa chữa các di tích; trong đó, ngân sách nhà nước là 25.594.000.000 đồng, nhân dân đóng góp là 8.479.700.000 đồng (8).
Công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, các loại hình nghệ thuật truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số được chú trọng. Tỉnh đã tổ chức phổ biến dân ca, nhạc cụ cổ truyền Chăm và Raglai; nghiên cứu và xuất bản các đầu sách về văn hóa, ngôn ngữ như Văn hóa phi vật thể người Chăm Ninh Thuận, Trò chơi dân gian người Chăm Ninh Thuận, Lang Likuk - Tiền tố tiếng Chăm, Giáo trình dạy tiếng Raglai, Giáo trình dạy tiếng Chăm... và các nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa Raglai, Chăm. Bên cạnh đó, hoạt động giảng dạy chữ Chăm, chữ Raglai tại các địa phương có đồng bào dân tộc Chăm, Raglai sinh sống cũng được quan tâm.
Vai trò tham gia của các chức sắc tín ngưỡng dân gian và các nghệ nhân trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa được đề cao. Họ nắm giữ và thực hành di sản văn hóa phi vật thể, là nhân tố vô cùng quan trọng trong việc gìn giữ, bảo tồn, phát huy vốn văn hóa quý báu của các dân tộc trong tỉnh. Tỉnh Ninh Thuận thường xuyên tổ chức đưa các đoàn chức sắc, Nghệ nhân ưu tú, Nghệ nhân dân gian các dân tộc Chăm, Raglai tham gia các Ngày hội văn hóa, du lịch trong nước và quốc tế, như: Ngày hội Văn hóa các dân tộc Việt Nam; Ngày hội Văn hóa, thể thao và du lịch vùng đồng bào Chăm toàn quốc; Đoàn ca múa nhạc dân tộc Ninh Thuận tham gia biểu diễn tại Ấn Độ…
Cùng với đó, kiện toàn các ban quản lý di tích ở địa phương, tổ chức bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa là hoạt động thường xuyên của tỉnh Ninh Thuận. Hằng năm, tỉnh tổ chức hội nghị đối thoại với đại diện các ban quản lý di tích, ban đại diện di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh để triển khai các chủ trương, chính sách, pháp luật mới có liên quan đến di sản, kịp thời trao đổi, nắm bắt những khó khăn, vướng mắc trong công tác quản lý di sản văn hóa tại địa phương.
Thực hiện công tác bảo tồn làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch của tỉnh, cơ sở hạ tầng ở các làng nghề truyền thống được quan tâm đầu tư, như làng nghề dệt thổ cẩm Chăm Mỹ Nghiệp, làng nghề dệt thổ cẩm Chung Mỹ, làng gốm Bàu Trúc. Năm 2018, tỉnh thực hiện dự án nhà truyền thống dân tộc Chăm thuộc dự án bảo tồn làng gốm Bàu Trúc với tổng mức đầu tư trên 19 tỷ đồng (trong đó Chương trình hợp tác của nước ngoài 13 tỷ đồng và vốn đối ứng của tỉnh 6 tỷ đồng) nhằm phục vụ giới thiệu nghệ thuật làm gốm cho khách tham quan.
Kết hợp khai thác du lịch với bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, nghề truyền thống là mô hình đang được tỉnh Ninh Thuận tập trung phát triển. Các tuyến tham quan du lịch gắn với di sản văn hóa như tuyến: tháp Pô Klong Garai - vườn nho Ba Mọi - làng nghề gốm Bàu Trúc và dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp được du khách đánh giá cao vì phù hợp lộ trình và khám phá được nhiều sản phẩm du lịch, văn hóa có giá trị. Làng nghề gốm Bàu Trúc và dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp đều có Hợp tác xã sản xuất, có nhà trưng bày giới thiệu sản phẩm đến du khách tham quan, có không gian rộng, thoáng để trình diễn nghề. Nhằm đẩy mạnh giới thiệu, quảng bá sản phẩm, nghệ thuật làm gốm, tỉnh Ninh Thuận khuyến khích sử dụng gốm Chăm làm quà tặng đại biểu, khách mời tham gia các sự kiện quan trọng của cơ quan, đơn vị, địa phương (9).
Tại tháp Pô Klong Garai, Ban Quản lý di tích đã tổ chức các loại hình văn hóa kết hợp phục vụ du lịch như trình diễn nghệ thuật dân gian Chăm, trình diễn nghề làm gốm, dệt thổ cẩm, quầy hàng lưu niệm, dịch vụ xe điện phục vụ khách tham quan thuận lợi hơn trong quá trình tham quan di tích. Bên cạnh đó, các tuyến du lịch cho du khách có nhu cầu tham quan các di tích, cơ sở thờ tự trên địa bàn tỉnh như: chùa Ông - chùa Bà - chùa Kim Sơn - thiền viện Trúc Lâm Viên Ngộ - Trùng Sơn cổ tự cũng được triển khai.
Huyện Bác Ái xây dựng và phát huy làng nghề đan lát thủ công tại thôn Suối Rua, xã Phước Tiến; làng nghề nấu rượu cần tại thôn Tham Dú - Đồng Dầy, xã Phước Trung, bước đầu hoàn thiện sản phẩm để hướng đầu ra cung cấp cho dịch vụ du lịch. Hệ thống nhà sàn truyền thống Raglai được đưa vào khai thác phục vụ du khách lưu trú, kết hợp với các đội văn nghệ dân gian, đội Mả La, múa dân gian nhằm phục vụ du khách tham quan dã ngoại, trải nghiệm tìm hiểu về không gian văn hóa đặc trưng; ẩm thực truyền thống của dân tộc Raglai và Churu sinh sống trên địa bàn xã Phước Bình, huyện Bác Ái.
Huyện Ninh Phước lưu giữ các di sản văn hóa Chăm gắn với phát triển du lịch trên địa bàn, đặc biệt là khai thác các di sản văn hóa, xác lập các điểm, tuyến du lịch như: nhà trưng bày gốm Bàu Trúc - các cơ sở sản xuất gốm - đền Pô Klong Chanh - tháp Pô Rômê - đền Pô Inư Nưgar; tuyến: nhà trưng bày dệt Mỹ Nghiệp - các cơ sở dệt - đền Pô Ly Yak - bãi đá Kazan - Ao Sen...
Hoạt động lễ hội được tổ chức phong phú, đa dạng, phát huy được vai trò chủ thể, năng lực sáng tạo các giá trị văn hóa của nhân dân. Bên cạnh đó, các lễ hội truyền thống của các dân tộc trên địa bàn tỉnh được quan tâm nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phát huy. Lễ hội Chăm duy trì thường xuyên hệ thống lễ hội Rija (lễ múa, tống ôn) của các làng Chăm trong tỉnh. Các lễ hội Katê, Yuer Yang do cộng đồng Chăm Bàlamôn tổ chức vẫn được duy trì và tổ chức ở các đền tháp. Lễ hội Ramưwan, lễ Suk Yeng của người Chăm Bàni tiếp tục được duy trì. Lễ hội và phong tục tập quán của người Raglai như lễ Bỏ mả, trình diễn nghệ thuật Mả La, lễ Ăn đầu lúa mới, lễ Ăn mừng lúa mới, lễ Báo hiếu được duy trì phổ biến.
Đối với ngư dân vùng ven biển, duy trì tổ chức lễ hội Đua thuyền rồng, ngoài phần nghi lễ còn có các hoạt động văn hóa, thể thao như đua thuyền rồng, mở lạch vươn khơi. Lễ hội Cầu ngư tại tỉnh Ninh Thuận đã tổng hợp các hình thức nghệ thuật truyền thống bằng diễn xướng dân gian như: hò bả trạo, múa náp, hát lăng (hát tuồng, hát bội) và các trò chơi dân gian vùng biển tạo thành một bức tranh sinh động, đa sắc của ngày hội làng biển, góp phần tạo nên nền tảng để xây dựng bản sắc văn hóa Ninh Thuận. Lễ hội đã được Bộ VHTTDL đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2020.
Ngoài ra, một số di sản văn hóa phi vật thể khác trong tỉnh cũng được nghiên cứu và sưu tầm. Tỉnh tổ chức mở lớp bồi dưỡng kiến thức về sử dụng nhạc cụ Mả La và một số nghề truyền thống cho đồng bào dân tộc Raglai tại thôn Đá Hang và Cầu Gãy (xã Vĩnh Hải, Ninh Hải); phối hợp Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam tổ chức mở lớp truyền dạy nhạc cụ truyền thống của đồng bào Chăm ở làng Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước và làng Bỉnh Nghĩa xã Bắc Sơn, huyện Thuận Bắc. Các hoạt động trưng bày trang phục truyền thống của dân tộc Chăm, dân tộc Raglai tại Bảo tàng tỉnh và Trung tâm Nghiên cứu văn hóa Chăm, thu hút đông đảo nhân dân, du khách đến tham quan, nghiên cứu.
Hoạt động hợp tác quốc tế về văn hóa, du lịch được cấp ủy, chính quyền chỉ đạo, các ngành chức năng đẩy mạnh thực hiện, nhất là việc gắn kết chặt chẽ giữa biểu diễn nghệ thuật với chương trình xúc tiến du lịch và quảng bá văn hóa, nghệ thuật đến với bạn bè, du khách quốc tế. Năm 2018, tỉnh Ninh Thuận tổ chức Đoàn nghệ thuật dân gian Chăm sang biểu diễn tại Ấn Độ trong chương trình Hội nghị thượng đỉnh Ấn Độ - ASEAN. Bên cạnh đó, Ninh Thuận đã tổ chức nhiều hoạt động thu hút khách du lịch, quảng bá xúc tiến du lịch đến bạn bè quốc tế…
Những thành quả đạt được về công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản thể hiện sự quan tâm lãnh đạo của các cấp ủy Đảng và vai trò quản lý nhà nước của các cơ quan chức năng. Từ đó, ý thức bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa của chủ thể từng di sản văn hóa nói riêng và của nhân dân nói chung được cải thiện. Hệ thống di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh được quan tâm đầu tư, nghiên cứu bảo tồn và phát huy giá trị, góp phần quan trọng thúc đẩy kinh tế, xã hội phát triển. Tuy nhiên, hiện nay công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản chưa thật sự sâu sắc và toàn diện; công tác hỗ trợ, ưu đãi cho Nghệ nhân ưu tú, Nghệ nhân dân gian nắm giữ di sản văn hóa phi vật thể chưa tương xứng; các lễ hội, phong tục tập quán, nghề truyền thống có nguy cơ mai một, thất truyền do sự thay đổi của môi trường sống, tập quán sản xuất và sinh hoạt.
3. Giải pháp tiếp tục bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa
Từ những kết quả đã đạt được cũng như những vấn đề đã được đề cập trong công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận, chúng tôi xin đưa ra một vài giải pháp, như sau:
Thứ nhất, tỉnh Ninh Thuận cần tiếp tục nâng cao vai trò quản lý, định hướng của Đảng, Nhà nước và có chính sách về bảo tồn, tôn tạo di sản phù hợp, hiệu quả; đẩy mạnh công tác tuyên truyền vận động nhân dân tham gia bảo tồn làng nghề, đồng thời có chính sách, chế độ thích đáng cho các nghệ nhân tài giỏi, những cá nhân và gia đình có công sức giữ gìn tài sản văn hóa dân tộc; quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làm công tác quản lý văn hóa, hoạt động văn hóa.
Thứ hai, xã hội hóa công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa là việc làm cần thiết. Tạo mọi điều kiện mở rộng nguồn đầu tư khai thác về tiềm năng vật lực và tài lực trong xã hội, tham gia bảo tồn di sản văn hóa theo phương châm Nhà nước và Nhân dân cùng làm; tiếp tục thực hiện tốt phân cấp quản lý, bảo tồn di tích phù hợp cho các địa phương.
Thứ ba, thực hiện tốt công tác kiểm kê, lập hồ sơ khoa học về di sản văn hóa phi vật thể và văn hóa vật thể tại địa phương có làng nghề một cách khoa học bằng hệ thống tư liệu hóa nhằm nhận diện và xác định mức độ tồn tại, giá trị và sức sống của từng loại nghề trong cộng đồng. Trên cơ sở đó đề xuất phương án bảo tồn, phát huy một cách hiệu quả; ứng dụng công nghệ thông tin, khoa học và công nghệ trong công tác quản lý, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa.
Thứ tư, tăng cường tuyên truyền để nhân dân và xã hội nhận thức đầy đủ nội dung và giá trị các di sản văn hóa, lợi ích của di sản văn hóa mang lại đối với đời sống và trong thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội địa phương; từ đó khơi thức tình yêu, niềm tự hào của mỗi người khi được sở hữu những giá trị di sản đó; phát huy vai trò của cộng đồng trong tự quản, bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Tổ chức các hoạt động trưng bày chuyên đề để phục vụ nhu cầu của công chúng nhằm giới thiệu cho nhân dân hiểu biết về di sản văn hóa của mình, đồng thời giới thiệu, quảng bá hình ảnh vùng đất, con người Ninh Thuận.
Thứ năm, tỉnh Ninh Thuận cần có chính sách riêng đối với di sản văn hóa các cộng đồng dân tộc thiểu số trên địa bàn. Nghiên cứu chọn một số lễ hội truyền thống của đồng bào Raglai, đồng bào Chăm, một số làng, xã tiêu biểu có phong cảnh thiên nhiên và ngành nghề thủ công truyền thống tiêu biểu để lập dự án bảo tồn, gắn với phát triển du lịch bằng các loại hình du lịch lễ hội, làng nghề, du lịch sinh thái vùng đồng bào dân tộc thiểu số, tạo ra những sản phẩm du lịch văn hóa mang giá trị độc đáo, khác biệt.
Thứ sáu, tập trung quy hoạch hệ thống di tích trên địa bàn tỉnh, huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực đầu tư cho sự phát triển văn hóa; có kế hoạch trùng tu, tôn tạo, bảo tồn các di sản đảm bảo giữ gìn tối đa, hài hòa giữa không gian văn hóa, cảnh quan môi trường và các yếu tố gốc cấu thành di tích. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm liên quan thuộc tính di tích; kịp thời biểu dương, khen thưởng cá nhân, các tổ chức điển hình, tiêu biểu trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản.
Thứ bảy, đẩy mạnh mở rộng liên kết, hợp tác quốc tế về văn hóa, du lịch; tiếp tục làm sâu sắc hơn quan hệ, hợp tác, giao lưu văn hóa giữa Ninh Thuận và Ấn Độ; mời gọi doanh nghiệp khảo sát, đầu tư du lịch, nhất là các sản phẩm du lịch độc đáo, mang bản sắc văn hóa, vùng đất, con người Ninh Thuận; thực hiện nghiêm việc phát triển du lịch bền vững gắn với bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa.
4. Kết luận
Hiện nay, trong xu thế toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp lần thứ tư tiếp tục diễn ra mạnh mẽ, các hoạt động giao lưu, hội nhập và phát triển văn hóa giữa các vùng, miền, quốc gia, dân tộc trên thế giới tiếp tục được đẩy mạnh. Bên cạnh đó, tác động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường làm cho văn hóa nói chung nhiều mặt bị xuống cấp và các di sản văn hóa bị mai một, thất truyền. Trước yêu cầu đó, tỉnh Ninh Thuận xác định công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa là một trong những nhiệm vụ cấp bách, là động lực, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm cho sự phát triển bền vững của tỉnh nhà; góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng Ninh Thuận: “Đến năm 2030, trở thành tỉnh có mức thu nhập bình quân thuộc nhóm trung bình cao của cả nước; đến năm 2045, trở thành tỉnh phát triển toàn diện, có thu nhập cao” (10).
_______________
1. Trần Văn Ánh, Đỗ Ngọc Anh, Phan Quốc Anh, Văn hóa phi vật thể người Việt ở Ninh Thuận, Nxb Đại học Công nghiệp TP.HCM, 2013, tr.23.
2. Quyết định số 648/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng hàng không, sân bay toàn quốc thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, 7-6-2023.
3. Cổng thông tin Đảng bộ tỉnh Ninh Thuận, Ninh Thuận - Một góc nhìn, ninhthuan.dcs.vn, 29-4-2024.
4. Quyết định số 555/QĐ-UBND của UBND tỉnh về Phê duyệt Đề án phát triển du lịch Ninh Thuận giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn đến năm 2030, 3-10-2021.
5, 10. Tỉnh ủy Ninh Thuận, Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Ninh Thuận lần thứ XIV, nhiệm kỳ 2020-2025, 2020, tr.73, 120.
6. Chỉ thị số 34-CT/TU của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Ninh Thuận về Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Ninh Thuận đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững”, 25-10-2022.
7. Quyết định số 1319/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Phê duyệt Quy hoạch tỉnh Ninh Thuận thời kỳ 2021- 2030, tầm nhìn đến năm 2050, 10-11-2023.
8. Báo cáo số 441-BC/TU của Tỉnh ủy Ninh Thuận về Tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, 6-5-2024.
9. Văn bản số 1527/UBND-VXNV của UBND tỉnh Ninh Thuận về việc sử dụng sản phẩm gốm Chăm làm quà tặng, 7-5-2024.
Ths LÊ DUY HOÀN
Nguồn: Tạp chí VHNT số 578, tháng 8-2024
.jpg)
