Trong giai đoạn hiện nay, việc đọc báo trực tuyến đã trở thành thói quen không thể thiếu của rất nhiều người. Với sự phong phú, cập nhật trong mọi lĩnh vực từ chính trị, xã hội, kinh tế, giải trí, thể thao, công nghệ… các trang báo trực tuyến đã thu hút hàng triệu lượt truy cập mỗi ngày. Sự phát triển mạnh mẽ với sức lan tỏa nhanh chóng đó đã góp phần tạo nên một thị trường báo chí đa dạng, mới mẻ. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của độc giả, báo chí trực tuyến đang có những bước chuyển mình đáng ghi nhận.
Thể loại báo chí là hình thức biểu hiện cơ bản, thống nhất và ổn định của các bài báo, là cách lựa chọn công cụ, phương tiện, phương pháp, hình thức trình bày sao cho phù hợp với nội dung mà người viết đề cập. Hiện nay, ranh giới giữa các thể loại báo chí đang có xu hướng mờ nhạt dần do sự phát triển nhanh chóng về công nghệ, về nhu cầu của độc giả. Hiện tại, báo chí trực tuyến đã xuất hiện một số thể loại mới, cải tiến trong cách thức sản xuất, hiện đại trong tư duy.
Báo chí dữ liệu
Trước tiên phải nói tới báo chí dữ liệu (data Journalism), một xu hướng gắn liền với sự phát triển của công nghệ và sự lan tỏa nhanh chóng của internet. Những tác phẩm báo chí dữ liệu thường chỉ thuần túy các con số, biểu đồ, bản đồ, hình ảnh đồ họa… Trước thực trạng nhiễu loạn thông tin như hiện nay, các dữ liệu cụ thể do báo chí cung cấp tạo được sự tin tưởng đối với độc giả. Các số liệu có thể để dạng thô hoặc qua xử lý tùy thuộc vào ý đồ của người làm báo. Đặc biệt, đối với các thông tin về môi trường, như chuyên mục dự báo thời tiết, các chỉ số về ô nhiễm môi trường… được hiển thị trực tiếp trên giao diện chính của các trang điện tử. Với những biểu đồ động như vậy, số liệu được cập nhật hàng giờ, giúp độc giả theo dõi thông tin một cách liên tục. Có thể đơn cử một sự kiện điển hình nhận được sự quan tâm của đông đảo công chúng thế giới như: hoạt động thống kê lượt bỏ phiếu trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016. Thông tin diễn biến của sự kiện cũng như thông số thống kê tức thì của cuộc bầu cử được báo chí thế giới cập nhật liên tục. Ở Việt Nam, hầu hết các báo đều đưa tin về sự kiện này. Điều đó cho thấy, việc xuất hiện của báo chí dữ liệu là tất yếu. Nó nhanh nhạy trong việc nắm bắt nhu cầu của công chúng, tận dụng tối đa ứng dụng công nghệ để đưa thông tin đến độc giả một cách nhanh chóng, chính xác và đáng tin. Bên cạnh đó, hình ảnh, biểu đồ, bản đồ tĩnh cũng được những người làm báo khai thác tối ưu. Các số liệu thông qua xử lý được bộ phận thiết kế đồ họa đưa vào phân tích, thiết kế sao cho khoa học, dễ hiểu và hợp thẩm mỹ.
Siêu tác phẩm báo chí
Bên cạnh sự phát triển của báo chí dữ liệu, có một thể loại đặc biệt khác, đó là các tác phẩm long form, mega story, emagazine… hay còn gọi là siêu tác phẩm báo chí (1). Thể loại báo chí này mới xuất hiện trên thế giới cách đây 5-7 năm, đặc biệt là sự xuất hiện của tác phẩm Snow fall trên tờ New York Times, gây tiếng vang lớn trong cộng đồng báo chí vào năm 2012. Đến năm 2017 thể loại này mới được các tòa soạn ở Việt Nam quan tâm và khai thác sản xuất. Để cho ra đời một tác phẩm dài hơi, có chiều sâu, đòi hỏi cả đội ngũ những người làm báo và người thưởng thức phải có trình độ nhất định. Nhiều tòa soạn đã ý thức rằng, cần phải cho ra đời những tác phẩm có chất lượng thay vì chạy đua tin tức với mạng xã hội. Nói như vậy, để có thể thấy rằng, báo chí không còn độc quyền về tin tức. Những tác phẩm mega story xuất hiện để đáp ứng thị hiếu của những độc giả khó tính hơn, muốn tìm đến tác phẩm báo chí được đầu tư về cả chất lượng nội dung cũng như hình thức thể hiện.
Một số trang báo điện tử Việt Nam - Ảnh minh họa
Đi đầu trong cách làm báo này là VietnamPlus thuộc Thông tấn xã Việt Nam, đội ngũ sản xuất rất nỗ lực trong việc ứng dụng các công nghệ hiện đại, kết hợp nhiều phương thức khác nhau để cho ra đời nhiều tác phẩm, đáp ứng được tính thời sự của báo chí. Đến nay VietnamPlus đã có hàng trăm tác phẩm thuộc thể loại này. Các báo điện tử khác như Tuổi trẻ Online, Zing… cũng đã có chuyên mục riêng cho mega story. Hay báo Vnexpress cũng đã làm rất tốt thể loại này, thường đặt các bài viết dài hơi như vậy trong mục Phóng sự. Tiêu biểu như Cuộc phiêu lưu của người Mông trong phố, Những con thuyền không bến, Cuộc đại di cư của những cư dân thủy điện… Họ làm phóng sự về con người, cộng đồng người trước sự thay đổi và phát triển của xã hội, đất nước. Hay bài viết Biên giới 1979 trước biển người phương Bắc nhân dịp kỷ niệm 40 năm chiến tranh biên giới phía Bắc, đã sử dụng nhiều hình ảnh, bản đồ, tư liệu quý giá để kết cấu thông tin liền mạch, sáng tạo, cuốn độc giả theo chiều sâu tác phẩm. Các bài viết vừa có chất lượng, vừa có tính nhân văn như vậy đã chọn lọc được đối tượng thưởng thức có trình độ nhất định.
Post trên mạng xã hội
Bên cạnh xu hướng phát triển những bài viết mega story, báo chí có thêm xu hướng phân mảnh, chia nhỏ bài viết đưa lên trang thông tin điện tử hoặc mạng xã hội. Xu hướng này đặc biệt xuất hiện nhiều ở lĩnh vực nghe nhìn. Báo chí đã chuyển mình theo sự phát triển của mạng xã hội, đáp ứng nhu cầu thông tin ngay lập tức của công chúng.
Hiện nay, ở Việt Nam, số lượng người sử dụng mạng xã hội lên tới hơn 55 triệu người (2018), sự phát triển nhanh chóng này vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với lĩnh vực thông tin truyền thông, trong đó có báo chí. Có thể thấy, mạng xã hội chiếm nhiều ưu thế trong việc truyền tải thông tin, đặc biệt là tính cập nhật và tương tác. Nhưng thông tin trên mạng xã hội hầu hết ở dạng thô sơ do các cá nhân đăng tải không có kỹ năng xử lý thông tin, chưa kể có rất nhiều tin giả, chưa được kiểm chứng. Để có nguồn tin chính thống, độc giả vẫn tin và tìm đến báo chí. Đáp ứng xu thế chung đó, các báo, tạp chí đã nhanh nhạy tham gia truyền thông trên mạng xã hội. Cùng một thông tin, nhưng nếu được phát ngôn từ cơ quan báo chí (tại các Fanpage) sẽ có nhiều lượt quan tâm, chia sẻ hơn. Chính vì những đặc thù của mạng xã hội mà báo chí có xu hướng phân nhỏ tác phẩm thành các bài post (2). Đối với các tọa đàm, phóng sự… đội ngũ sản xuất sẽ chia nhỏ thành nhiều phần, đăng tải nhiều lần. Các tòa soạn báo xác định rõ đối tượng công chúng của họ trên mạng xã hội cần tiếp nhận thông tin ở mức nào, thị hiếu của họ tập trung vào vấn đề gì để đưa ra những nội dung đăng tải phù hợp. Quan điểm sử dụng mạng xã hội để quảng bá thương hiệu, hỗ trợ hoạt động làm báo đã cũ. Hiện nay, các tòa soạn phải xác định rằng, mạng xã hội là một kênh thông tin có giá trị, là một phương tiện làm báo hiệu quả.
Hỗ trợ đắc lực cho xu hướng trên, phải kể đến báo chí di động. Loại hình này xuất hiện ở Việt Nam cách đây khoảng 10 năm, gắn với sự phát triển của các thiết bị di động, đảm bảo thông tin ngắn gọn, dễ tiếp cận. Nhiều báo điện tử ở Việt Nam đã có ứng dụng riêng trên các thiết bị di động cầm tay, có khả năng đánh giá người dùng bằng các công nghệ hỗ trợ. Không còn là giao diện trên web được mở bằng thiết bị di động mà là những ứng dụng riêng biệt, giao diện phù hợp với các thiết bị cầm tay, dễ sử dụng. Để ứng sự phát triển của xu hướng này, đòi hỏi đội ngũ sản xuất nắm phải bắt tốt cả kỹ năng làm báo và kỹ thuật về công nghệ thông tin.
Báo chí đa nền tảng
Hiện nay, thuật ngữ đa nền tảng xuất hiện nhiều trong các hội thảo, diễn đàn về báo chí, nhấn mạnh tới cách tiếp cận thông tin trên tất cả các nền tảng kỹ thuật số. Trước sự phát triển không ngừng của công nghệ thông tin, báo chí đa nền tảng đã và đang tạo ra nhiều cơ hội, các cơ quan báo chí phải vận động phù hợp với xu thế phát triển chung. Bên cạnh các nền tảng truyền thống, báo chí quan tâm đặc biệt tới nền tảng website, ứng dụng trên điện thoại di động và mạng xã hội. Với cùng một thông tin, đội ngũ sản xuất ở các tòa soạn phải cho ra đời được nhiều phiên bản, phù hợp với từng kênh truyền tải. Sự can thiệp của trí tuệ nhân tạo có vai trò quan trọng trong việc tìm hiểu nhu cầu người dùng. Những cái click chuột, lượt tìm kiếm… đều được thống kê và lấy đó là cơ sở để phân loại nhu cầu người dùng. Thậm chí, ở một góc độ nhất định, người ta còn cho rằng, báo chí hiện nay không phải hoạt động mua bán như trước, mà đó là hoạt động chăm sóc khách hàng.
Có thể nói, để sản xuất một tác phẩm báo chí hiện nay không đơn thuần là tổ chức bài vở, bố cục thông tin mà đó là nghệ thuật trình diễn thông tin. Nghĩa là bên cạnh yếu tố nội dung, còn phải đặc biệt chú ý đến hình thức thể hiện. Các yếu tố đa phương tiện có thể cùng lúc tích hợp đầy đủ trong một tác phẩm. Việc đa dạng hóa phương thức làm báo, ứng dụng công nghệ kỹ thuật vào sản xuất đang là hướng đi của nhiều tòa soạn.
Nước ta có tới 844 cơ quan báo chí in, 24 báo điện tử độc lập (3). Để nắm bắt xu thế phát triển chung, nhiều cơ quan báo chí in cũng đã xây dựng chuyên trang điện tử, ứng dụng di động, tuy nhiên, để nắm bắt được sự tối ưu của kỹ thuật, công nghệ không phải điều dễ dàng. Các cơ quan báo chí cần có sự đầu tư cả về yếu tố con người và hạ tầng cơ sở để nắm bắt, thực hành được những xu thế mới của báo chí hiện đại.
Trước sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, sự bão hòa của thông tin, báo chí truyền thống nói chung và báo chí trực tuyến nói riêng đang gặp phải những thách thức không nhỏ. Tuy nhiên, cần phải khẳng định rằng, công nghệ không thể thay thế được trí tuệ của con người. Những người làm công tác báo chí, cụ thể là phóng viên, biên tập viên vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất một tác phẩm báo chí có chất lượng. Bên cạnh việc thực hành các loại hình báo chí truyền thống, có thể thấy, các xu hướng phát triển của báo trực tuyến là hướng đi phù hợp với xu thế chung của toàn xã hội, phục vụ nhu cầu thông tin của nhiều nhóm đối tượng độc giả hiện nay.
_____________
1. Là thể loại báo chí hiện đại trong thời đại công nghệ kỹ thuật số, được thể hiện theo hình thức văn bản phi truyền thống, tạo cho công chúng một môi trường thực tại ảo sống động để trải nghiệm và tương tác với tác phẩm báo chí.
2. Post là bài đăng, bài viết; thường sử dụng trên các trang mạng xã hội, blog…
3. Hội nghị Báo chí toàn quốc tổng kết công tác năm 2018, triển khai nhiệm vụ năm 2019, congly.vn.
Tác giả: Nguyễn Thị Vân Anh
Nguồn: Tạp chí VHNT số 420, tháng 6-2019
