Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng tổng kết thực tiễn 30 năm đổi mới, tiếp tục phát triển nhận thức mang tính đột phá về nhiệm vụ xây dựng, phát triển văn hóa, con người, trong đó có nội dung hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Quan điểm này là sự khẳng định mạnh mẽ hơn, sâu sắc hơn sự gắn kết trong mục tiêu xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Mục tiêu đó đồng thời thể hiện rõ quyết tâm chính trị rất cao của Đảng trong định hướng lãnh đạo toàn dân, toàn quân ta hiện thực hóa khát vọng được nung nấu trong nhiều thập kỷ đổi mới, qua nhiều kỳ Đại hội Đảng.
Để thực hiện phương hướng, nhiệm vụ đó, Đại hội XII chỉ ra 8 vấn đề lớn cần quán triệt và thực hiện trong xây dựng, phát triển văn hóa, con người thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đó là: xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện; xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh; xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế; nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động văn hóa; làm tốt công tác lãnh đạo, quản lý báo chí, xuất bản; phát triển công nghiệp văn hóa đi đôi với xây dựng, hoàn thiện thị trường dịch vụ và sản phẩm văn hóa. Những vấn đề trên vừa là thể hiện sự kế tục, tiếp nối thành quả của sự nghiệp xây dựng, phát triển văn hóa, con người trong thời kỳ đổi mới, vừa thể hiện rõ sự phát triển vượt gộp lên một nấc thang mới trong nhận thức lý luận, thực tiễn của Đảng ta về lĩnh vực văn hóa, con người. Có thể nói, tư duy của Đảng ta về lĩnh vực văn hóa, con người thể hiện trong văn kiện Đại hội XII có bước tiến đặc biệt quan trọng. Văn hóa, con người được gắn kết rất chặt chẽ và sát hợp với đời sống hiện thực. Khẳng định con người là chủ thể sáng tạo, truyền bá, thụ hưởng văn hóa, là trung tâm của chiến lược phát triển. Xây dựng con người có nhân cách tốt, lối sống đẹp là trọng tâm, cốt lõi của phát triển văn hóa; mọi hoạt động văn hóa đều phải hướng tới xây dựng, phát triển con người. Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực quyết định để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng, phát triển văn hóa, con người. Diện mạo nền văn hóa dân tộc Việt Nam như thế nào đều hiện hình và tùy thuộc ở chất lượng con người.
Trong xây dựng, phát triển văn hóa, con người ở nước ta hiện nay thì hệ giá trị chuẩn mực con người Việt Nam vừa là một trong những phạm trù trung tâm của khoa học văn hóa, vừa là nội dung then chốt giữ vai trò định hướng, kiểm định việc xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII của Đảng xác định mô hình con người Việt Nam trong giai đoạn mới gồm 5 đức tính chủ yếu là: có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có ý chí vươn lên đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu, đoàn kết với nhân dân thế giới trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội; có ý thức tập thể, đoàn kết, phấn đấu vì lợi ích chung; có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm, trung thực, nhân nghĩa, tôn trọng kỷ cương phép nước, quy ước của cộng đồng, có ý thức bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái; lao động chăm chỉ với lương tâm nghề nghiệp, có kỹ thuật, sáng tạo, năng suất cao vì lợi ích của bản thân, gia đình, tập thể và xã hội; thường xuyên học tập, nâng cao hiểu biết, trình độ chuyên môn, trình độ thẩm mỹ và thể lực.
Trên tinh thần đó, các văn kiện Đại hội IX, X, XI của Đảng và một số nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương tiếp tục hoàn thiện, khái quát mô hình con người Việt Nam và đưa ra những chủ trương cụ thể. Đặc biệt, trên phương diện con người, Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI đặt vấn đề xây dựng hệ giá trị con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững, giáo dục đạo đức, lối sống, hoàn thiện nhân cách con người. Đó là những con người yêu nước, trung thực, lao động tự giác, tận tụy, sáng tạo, khiêm tốn, có lối sống giản dị, có lòng vị tha, nhân ái, bao dung, đó là những giá trị, những phẩm chất của nhân cách mà con người Việt Nam phải thể hiện.
Tuy nhiên, bên cạnh những phẩm chất cao đẹp thì con người Việt Nam vẫn còn bộc lộ không ít những nhược điểm đang cản trở chính mình trong bước đường phát triển đi lên. Đánh giá tổng quát về những hạn chế trong xây dựng, phát triển văn hóa, con người, Đại hội XII nhận định: so với những thành quả trên lĩnh vực chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh, đối ngoại, thành quả trong lĩnh vực văn hóa chưa tương xứng; chưa đủ tầm để tác động có hiệu quả xây dựng con người và môi trường văn hóa lành mạnh. Đạo đức, lối sống có mặt xuống cấp đáng lo ngại… Môi trường văn hóa còn tồn tại những biểu hiện thiếu lành mạnh, ngoại lai, trái với thuần phong mỹ tục; tệ nạn xã hội và một số loại tội phạm có chiều hướng gia tăng. Việc xây dựng hệ giá trị của con người Việt Nam đến nay chưa đạt được mục tiêu mong muốn. Sau hơn 30 năm đổi mới, đời sống tinh thần tuy đã có nhiều thay đổi, song tàn dư lạc hậu, tâm lý, lối sống tiểu nông, sản xuất nhỏ, phong cách trong cơ chế cũ vẫn còn hằn sâu trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Nhiều thói hư, tật xấu và những mặt hạn chế của người Việt Nam vẫn tồn tại dai dẳng, trở thành lực cản quá trình sáng tạo văn hóa xây dựng đạo đức, nhân cách, lối sống của con người Việt Nam thời kỳ mới.
Nhận thức về hệ giá trị văn hóa, con ngươi Việt Nam, dân tộc Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế chưa đầy đủ, chưa hệ thống, chưa đáp ứng được yêu cầu định hướng xây dựng phát triển văn hóa, con người trong thực tiễn. Vì vậy, vấn đề xây dựng hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam vẫn đang là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của sự nghiệp xây dựng, phát triển văn hóa, con người ở nước ta.
Để thực hiện mục tiêu chiến lược xây dựng văn hóa, con người Việt Nam phát triển toàn diện hiện nay, Đảng chỉ rõ, phải “đúc kết… hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” trên các vấn đề cốt lõi về “nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật”. Hội tụ đủ 9 nội dung: nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật mà Đại hội XII nêu lên về chuẩn mực con người Việt Nam vừa phản ánh sự kế thừa cốt cách con người Việt Nam truyền thống, bước đầu bổ sung, định hình, phát triển một số giá trị theo yêu cầu của sự nghiệp đổi mới và vừa là mục tiêu vươn tới, phải không ngừng hoàn thiện, khẳng định sự phát triển bền vững của văn hóa, con người Việt Nam. Chỉ có như thế thì văn hóa, con người Việt Nam mới thực sự trở thành động lực nội sinh quan trọng, mới thực sự trở thành nền tảng tinh thần để phát triển toàn diện đất nước, sớm hiện thực hóa mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Mục tiêu, nội dung cốt lõi về chuẩn mực của con người Việt Nam trong thời kỳ mới đã được xác định rõ nhưng việc hiện thực được nó là cả một sự nghiệp to lớn, lâu dài, đầy khó khăn thử thách. Để đạt chuẩn trong nhiệm vụ xây dựng con người theo những thành tố cốt lõi đã xác định đòi hỏi phải giải quyết đồng bộ nhiều vấn đề tạo nên sự chuyển mình trong mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, an ninh, quốc phòng, đối ngoại… trên quy mô toàn xã hội ta. Vấn đề cấp thiết hàng đầu hiện nay là phải khẩn trương nghiên cứu, xây dựng hình thành nên những tiêu chí cụ thể đối với 9 nội dung cốt lõi về chuẩn mực của con người Việt Nam được Đại hội XII của Đảng chỉ ra. Thực tiễn cho thấy, việc nghiên cứu, tìm tòi để xác định nội hàm, khái quát những nội dung cốt lõi giá trị đạo đức chuẩn mực của con người Việt Nam trong từng thời kỳ lịch sử đã là một việc làm không dễ dàng. Nhưng cái còn khó khăn gấp bội lần là việc chi tiết hóa một cách sát thực các những nội dung cốt lõi đó để hướng dẫn việc tổ chức xây dựng chuẩn mực của con người Việt Nam trên thực tế. Nếu chỉ dừng lại ở mức độ khái quát chung như việc nêu lên 5 đức tính của người Việt Nam (Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII) hay 9 nội dung cốt lõi vừa được Đại hội XII xác định hoặc sự cụ thể hóa các nội dung đó không đúng hướng, không sát hợp… đều đưa tới hệ quả là không thể thực hiện được mục tiêu xây dựng con người Việt Nam trong thực tế, thậm chí có thể bị hiểu sai lệch, đưa đến những sai lầm đáng tiếc, để lại những hậu quả khôn lường, rất khó khắc phục. Vì vậy, vấn đề đầu tiên là phải tổ chức kịp thời việc nghiên cứu, đưa ra những tiêu chí cụ thể và hệ thống giải pháp để tổ chức xây dựng con người Việt Nam đạt được những chuẩn mực xác định. Những nội dung về chuẩn mực con người Việt Nam được xác định trong Đại hội XII cần nhanh chóng được xác định thành một chương trình nghiên cứu, cụ thể hóa trong một chỉnh thể hệ thống, thống nhất. Chú trọng xây dựng, giáo dục, bồi dưỡng các đức tính tốt đẹp, làm cho con người vươn tới những giá trị chân, thiện, mỹ. Trồng người là sự nghiệp của văn hóa - văn hóa hóa con người nhằm giải phóng và hoàn thiện con người, đó cũng chính là mục tiêu để hoàn thiện chủ thể sáng tạo và nâng tầm văn hóa.
Nguồn : Tạp chí VHNT số 396, tháng 6-2017
Tác giả : ÂU THỊ HỒNG THẮM
